جهان‌بینی نیچه، انگیزه یالوم برای بازآفرینی تاریخ

“وقتی نیچه گریست” را می‌توان معروف‌ترین و محبوب‌ترین اثر اروین یالوم، روانپزشک خبره‌ی آمریکایی دانست. شاید به این دلیل که هنر و خلاقیت او در قصه‌گویی- که دست کمی از ابتکار و مهارتش در روان درمانی ندارد- در این کتاب مشهودتر است.

شخصیت‌های اصلی رمان – نیچه، برویر، فروید، لوسالومه و برتا – همگی در یک عصر می‌زیسته‌اند و یالوم با تکیه بر واقعیت، داستانی خیالی از رویارویی این افراد سرشناس روایت می‌کند تا دریچه‌ای باشد برای تماشای تولد روان درمانی در وین قرن نوزدهم.

‌رمان این‌گونه آغاز می‌شود:

لوسالومه، معشوقه‌ی بی‌وفای نیچه، خود را در آشفتگی روحی او مقصر می‌داند. او برای رهایی از این عذاب وجدان، به سراغ دکتر برویر می‌رود و از او می‌خواهد بدون اینکه نیچه متوجه این ملاقات و درخواست شود، به بهانه‌ی درمان بیماری‌های جسمی‌اش به مداوای روح او بپردازد.

برویر که به تازگی از روش گفتگو درمانی برای معالجه‌ی بیماری با نام مستعار “آنا.او” استفاده کرده، این پیشنهاد را می‌پذیرد و نیچه به دیدار برویر می‌رود.

اما واداشتن نیچه‌ی مغرور و سرسخت به بیان افسردگی‌اش غیر ممکن به نظر می‌رسد. و هسته‌ی اصلی داستان اینجا شکل می‌گیرد: راه حلی که برویر در اوج ناامیدی، برای درمان نیچه به ذهنش خطور می‌کند؛ راهکاری هوشمندانه که نتیجه‌اش برای هر دو نفر، بیمار و پزشک، نجات‌بخش است…

یالوم در پی‌نوشت کتاب، با توضیحات کوتاهی در مورد هر یک از شخصیت‌ها، حقایق و خیالات را از هم تفکیک کرده است. پیشنهاد می‌کنم کتاب را حداقل دوبار بخوانید، یک‌بار قبل از خواندن پی‌نوشت و یک‌بار هم بعد از خواندن آن. هرچند این کتاب آنقدر گیراست که احتمالا بارها آن را خواهید خواند.

مخاطب “وقتی نیچه گریست” هر رمان‌خوانی می‌تواند باشد؛ اما رمان‌خوان علاقه‌مند به فلسفه و روانشناسی لذتی دوچندان از مطالعه این اثر خواهد برد. البته ترجمه‌ی روان و سلیس دکتر سپیده حبیب نیز قطعاً در جذابیت کتاب موثر بوده است.

طبق عقیده و سلیقه‌ی یالوم، در این کتاب هم مثل دیگر آثار او خبری از اصطلاحات تخصصی نیست. بنابراین با خیالی آسوده به مطالعه‌ی “برنده مدال طلای بهترین کتاب تخیلی سال ۱۹۹۳ ” بنشینید و در تصورات یالوم شریک شوید:

چه اتفاقی می‌افتاد اگر نیچه می‌توانست نوعی روان‌درمانی برگرفته از آثار خودش ابداع کند…