مرور کتاب والدن نوشته هنری دیوید ثورو

قرن ۱۹ میلادی قرن امیدها و یأس­‌های بشر مدرن بود. در آغاز این دوره زمانی، پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک جهش سرسام آوری پیدا کرد به طوریکه این تصور در برخی القا شد که دیگر هیچ سوالی نیست که نتوان پاسخ داد. دیگر کاری نیست که نتوان انجام داد.

اما پنجاه سال از ابتدای این قرن نگذشته بود که روی دیگر سکه رخ نمود. ظلم و بی­‌عدالتی، فقر، استثمار، برده‌­داری و گرسنگی طبقه فرودست. موجی از ناامیدی و رویگردانی از آرمان­‌های عصر روشنگری، جوامع مدرن را فرا گرفت. در این اتمسفر اجتماعی است که ویکتور هوگو بینوایان را می­‌نویسد، مارکس مانیفست را و ثورو «والدن» را.

هنری دیوید ثورو، فیلسوف و فعال سیاسی – اجتماعی آمریکایی است که در ابتدای همین قرن و در سال ۱۸۱۷ در ایالت نیوانگلند آمریکا به دنیا آمد. زندگی پر مشقت و فقیرانه، اندیشه ثورو را برای جدال با بی­‌عدالتی و استثمار انسان­‌ها بارور می­کرد. با این حال، ثورو از فقر بدش نمی­‌آمد. از نظر او فقر و بی‌نیازی، انسان را از پیچیدگی‌­‌ها و حواشی زندگی آزاد خواهد کرد: «فقیران شهر در نظر من بیشتر چنین می­‌آیند که دارند آزادترین حیات را می‌گذرانند…. ثروت زائد تنها می­تواند زوائد بخرد. پول برای خریدن هیچ یک از حوائج روح ضرورت ندارد».

همین روحیات موجب شد که هنری ثورو به تجربه جدیدی دست بزند که در آینده باعث شهرتش شود. او حدود دو سال و دو ماه را در کلبه‌ای کوچک، کنار دریاچه‌ای در حومه شهر کنکورد ایالت ماساچوست می­‌گذراند. زندگی بدوی، مستقل از همه، به دور از شهر متمدن و در کنار دریاچه والدن.

ثورو تجربیات زندگی در جنگل را با زبانی شیرین و نثری زیبا در کتاب «والدن» جمع­‌آوری کرده است. شاید بتوان گفت این کتاب جزء بهترین­‌های ادبیات آمریکاست. البته بعضی قسمت‌های کتاب آنقدر غرق در تشبیهات و تلمیحات است که قوه تخیل انسان را نیز غرق می­کند و درک آن را کمی مشکل می­سازد. اما انصافاً شیرینی نکات ظریفی که در این کتاب وجود دارد، تکلف آن را لذت بخش می­کند.

کتاب در هجده فصل تنظیم شده که از فصل «اقتصاد» شروع می­شود. البته ثورو مقدمه‌ای با عنوان «زندگی بدون اصول» نوشته که جداً خواندنی است. او فصل پایانی را به نتیجه‌گیری گفته‌های خود اختصاص داده است.

اگر می­خواهید بدانید که یک زندگی واقعی چه ضروریاتی دارد «والدن» را بخوانید! در این کتاب ثورو تمام حواشی و متعلقات زندگی معمول را حذف کرده و نشان می­دهد که می­توان بدون همه این تشریفات و پیچیدگی‌ها زیست. وقتی کتاب را می­‌خواندم، جملات ثورو را با زندگی الان انسان­ها تطبیق می­دادم. با خودم فکر می­کردم ما آنقدر بد زندگی کر­ده‌ایم که دیگر زندگی کردن یادمان رفته.

زندگی ما (= زندگی متمدنانه و مدرن) پر از اسراف و تبذیر و پیچدگی است؛ در این زندگی، زیاده‌طلبی ارزشی است که اگر نداشته باشی کلاهت پس معرکه است. انسان جدید برای رسیدن به زندگی به ظاهر متمدنانه خود دست به هرکاری می­زند؛ این همان است که به قول تامس هابز، انسان را گرگ انسان می­کند! هموست که عده­‌ای را در فلاکت می­اندازد و عد­ه‌ای را به ثروت. عده­‌ای را دزد می­کند و عده‌ای را دزدپرور. اما ثورو در کتاب والدن راز رهایی را برملا می­سازد؛ ساده زیستن! او می­گوید: « اگر مردم به اندازه من ساده می‌زیستند، دزدی و سرقت به امری مهجور مبدل می­شد. این رذائل در جوامعی ریشه می­رویاند که بعضی بیشتر و دیگرانی کمتر از کفاف دارند». شاید همین روحیه زاهدمآبانه بود که او را علاقه‌مند به عرفان شرق و کنفسیوس کرده است. کتاب را که بخوانید سرشار از گفته‌های کنفسیوس و لبریز از روحیه زاهدمآبانه و رهبانیت است.

ثورو به انسان ماقبل از تمدن علاقه خاصی دارد. شاید به همین دلیل است که در جای جای کتاب از اساطیر یونانی و الهه­های مصری یاد ­می­کند. او در قرن نوزده و در اوج شکوفایی مدرنیته زندگی می­کند اما تفکری شعری دارد و در دوران اساطیر سیر می­کند. گویی ثورو از هجوم زندگی خشک و مالیخولیایی عصر خود به دامان زندگی رمانتیک و شعری باستان پناه می­برد.

و حالا پس از گذشت بیش از ۱۷۰ سال از انتشار کتاب والدن، دغدغه­های ثورو هنوز هم در زندگی روزمره ما وجود دارد. مطالعه «والدن» این پرسش را در ذهن پدید می­آورد که آیا حقیقتاً زندگی­ای که در آن به سر می­بریم، درست است؟!