وقتی جنگ بستر اصلی روایت یک قصه باشد، نمی‌توان از آن توقعی جز تلخی و غم و تنهایی داشت. “آگوتا کریستف” که خود طعم زهرآلود جنگ را  چشیده، قصه‌ای پرکشش، گزنده و جذاب را با محوریت زندگی دو کودک در فضای جنگ خلق کرده است.

آگوتا کریستف نویسنده‌ای مجارستانی است که به علت جنگ در کشورش، به سوئیس پناهنده شد.

«در بیست‌و‌یک سالگی، نوزادی چندماهه در بغل و یک لغت‌نامه تنها سلاح‌های او بودند در مواجه با تبعید، تنهایی، دنیای تازه‌ای که هیچ‌چیز از آن نمی‌دانست و زبان فرانسه که ناگزیر بود آن را یاد بگیرد، زیرا که او مطمئن بود نویسنده خواهد شد».

او نویسندگی را با نوشتن نمایشنامه شروع کرد که بعضی از آنها توسط گروه‌های آماتور اجرا شدند. در سال ۱۹۸۶ اولین رمان آگوتا کریستف، “دفتر بزرگ” منتشر شد. این رمان مورد استقبال بی‌نظیر مخاطبان و منتقدان ادبی قرار گرفت و جایزه بهترین کتاب اروپایی را از آن خود کرد.

سه‌گانه دوقلوها که طی پنج سال با نام‌های “دفتر بزرگ”، “مدرک” و “دروغ سوم” نگاشته شده‌اند، ما را با زندگی دوقلوهایی همراه می‌کنند که سال‌های شکل‌گیری شخصیت‌شان را در فضای متشنج و زمخت جنگ سپری کرده‌اند و آثار و پیامدهای زندگی در این فضا تا کهنسالی و پایان عمر دست به گریبان آن‌هاست.

مرور کتاب اول: “دفتر بزرگ”

مادرِ دوقلوها دیگر توانایی تامین امنیت و معاش دوقلوها را ندارد. برای همین آن‌ها را از “شهر بزرگ” به “شهر کوچک” می‌برد، پیش مادربزرگ‌شان.

دوقلوها که در خانه خودشان همیشه تمیز و مرتب و مورد محبت و علاقه بوده‌اند، حالا بدون حمایت و عشق و حتی لباس‌های تمیز مجبورند دور از خانه، زندگی جدیدی را نزد مادربزرگ آغاز کنند. مادربزرگی که اهالی شهر کوچک مرزی او را جادوگر صدا می‌زنند و می‌گویند شوهرش را با سم کشته است.

تهی شدن دوقلوها از هرآنچه به آنها احساس امنیت و عشق می‌داد، سبب می‌شود شروع به تمرین‌های دشوار و گاهی هولناک کنند. دوقلوها اصلا بازی نمی‌کنند. مدرسه نمی‌روند. فقط تمرین می‌کنند. تمرین خواندن، تمرین مبارزه، تمرین مقاومت و تمرین خشونت.

تمرین‌هایی که نتیجه‌اش از بین بردن هرگونه احساس و مهر و وابستگی‌ در خودشان و آفرینش صحنه‌هایی تکان‌دهنده و خالی از رحم و عاطفه برای خواننده است‌.

با این حال دوقلوها به حرفی که می‌زنند به شدت پایبند هستند و با تمام توان به تعهداتشان عمل می‌کنند. نه برحسب لطف یا دلسوزی اما براساس اینکه کاری درست است یا کاری از آنها خواسته شده، آن را انجام می‌دهند و به مادربزرگ و اهالی دیگر کمک می‌کنند.

“دفتر بزرگ” در واقع دفتر خاطرات دوقلوهاست که در مدت زندگی در خانه مادربزرگ می‌نویسند.

ما اسم دوقلوها و هیچ یک از شخصیت‌های دیگر را نمی‌دانیم و افراد را با توصیفاتی که دوقلوها از آن‌ها دارند، می‌شناسیم. شخصیت‌هایی مثل کشیش، یا افسر و گماشته‌ای که یک اتاق از خانه مادربزرگ را اجاره کرده‌اند یا دختری که دوقلوها او را لب شکری می‌نامند.

البته دوقلوها معتقدند باید حتما آن چیزی را که واقعیت دارد بنویسند نه توصیفاتی که شاید حقیقت نداشته باشند:

«برای تصمیم‌گیری اینکه انشایی خوب است یا بد، قانون بسیار ساده‌ای داریم: انشا باید واقعی باشد. باید آن چیزی را که هست تعریف کنیم، چیزی را که می‌بینیم، می‌شنویم و انجام می‌دهیم.

مثلا، ممنوع است که بنویسیم: مادربزگ شبیه یک جادوگر است، اما می‌توانیم بنویسیم: مردم مادربزرگ را جادوگر صدا می‌زنند.

ممنوع است بنویسیم: شهر کوچک زیبا است، چون شاید شهر کوچک از نظر ما زیبا باشد و از نظر کس دیگر زشت.

به همین ترتیب، اگر بنویسیم: گماشته مهربان است، حقیقت ندارد، چون شاید گماشته مستعد بدجنسی‌هایی باشد که ما از آن‌ها خبر نداریم. پس فقط می‌نویسیم: گماشته به ما پتو می‌دهد».

در دفتر بزرگ ما حدود پنج سال از زندگی دوقلوها را با خاطراتی که از زبان خودشان روایت می‌شود، دنبال می‌کنیم. نکته جالب این است که تمام افعال در دفتر بزرگ، زمان حال دارند. گویا اتفاق‌ها در همان لحظه‌ای که درحال رخ دادن هستند، توسط دوقلوها ثبت می‌شوند.

هر فصل(خاطره) دو الی سه صفحه است و جملات کتاب بسیار ساده و کوتاه هستند. کریستوف در مصاحبه‌ای گفته بود که برای این کتاب از مشق‌های پسرش و نحوه نگارش او الگو گرفته است.

بیان این جملات ساده و به شدت مینیمالیست با چاشنی تند خشونت از زبان دو کودک، باعث شده است تا سردی و سیاهی ناشی از جنگ و عدم تعلق تا عمق جان مخاطب نفوذ کند و در عین حال چنان سبب جذابیت اثر شده که احتمالا تا پایان آن را زمین نخواهید گذاشت.

در صفحه آخر با سخت‌ترین تمرین دوقلوها، شوکه شده و نفس در سینه‌تان حبس می‌شود. تمرینی که شما را به سمت کتاب دوم از تریلوژ دوقلوها شلیک خواهد کرد…