مرور کتاب سعدی نوشته ضیاء موحد
شاعری که بزرگ‌ترین سهم را در پروراندن و گستراندن زبان فارسی دارد
بر حدیث من و حُسن تو نیفزاید کس
حد همین است سخندانی و زیبایی را
سعدی، عنوان کتابی است دربارهٔ شاعر بلند‌آوازهٔ ایران‌زمین، سعدی شیرازی. این کتاب را ضیاء موحد نوشته است. موحد در این کتاب بیش از آنکه بخواهد به محتوا و مضامین آثار سعدی بپردازد، به هنرنمایی‌های کلامی و زبان‌آفرینی او توجه دارد. البته در ابتدای کتاب، دربارهٔ زمان تولد و وفات سعدی و اوضاع سیاسی‌اجتماعی زمانهٔ او، به‌تفصیل، سخن رفته است.
موحد معتقد است، در هنر، چگونه‌گفتن بر چه‌گفتن ارجحیت دارد. از این‌رو، سعدی را نه به عنوان یک عالم علم اخلاق و فیلسوف و عارف، بلکه به عنوان «شاعری که بزرگ‌ترین سهم را در پروراندن و گستراندن زبان فارسی دارد»، بررسی می‌کند. او بر این باور است که شخصیت سعدی را باید در زبانش جست‌وجو کرد، نه در محتوای کلامش.
«سعدی زاهد است، قانع است، عاشق است، به موسیقی عشق می‌ورزد، شجاع و صریح است. طنزِ شیرین و گاه گزنده‌ای دارد. به زبان فارسی عشق می‌ورزد و به فرهنگ و ادب زمان خود مسلط است. ما این همه و بسیاری نکته‌‌های دیگر را از کلام و زبان او می‌فهمیم. اما از اینکه در زندگی خصوصی خود چگونه آدمی بوده است نه اطلاع موثقی داریم و نه اگر داشتیم به کار نقد ادبی می‌آمد. سعدی همان زبان سعدی است.»(متن کتاب، چ۷، ص۲۱۵)
یعنی اگر سعدی زاهد و قانع است، این زهد و قناعت را در پرهیز از درازگویی و رعایتِ ایجاز در کلامش باید جست. یا اگر به موسیقی علاقه‌مند است، این علاقه در موسیقی سحرانگیز نثر و شعرش به‌خوبی هویدا است.
نثر ضیاء موحد در این کتاب، همانند نثر ساده و بی‌تکلف سعدی در گلستان، بسیار فصیح و بلیغ و رسا است. البته همراهی‌ها و راهنمایی‌های ابوالحسن نجفی، استاد صاحب‌نام ویرایش و درست‌نویسی، در فرآیند ویراستاری کتاب می‌تواند دلیل عمدهٔ این شیوایی و بی‌تکلفی باشد.
این کتاب خواندنی را به تمام کسانی که علاقه‌مند به شناخت شعر و شعور سعدی‌اند و نیز عاشقان زبان فارسی، پیشنهاد می‌کنم.
«سعدی» را انتشارات نیلوفر، نخستین‌بار در سال ۱۳۷۳ منتشر کرده است و تاکنون به چاپ هفتم رسیده.
